Kistik Fibrozis ve Beslenme

Kistik fibrozis vücudun epitel hücrelerini etkileyen genetik bir hastalıktır. Doğumdan itibaren pek çok organın salgı bezlerini etkileyerek fonksiyon bozukluklarına yol açar.
Hastalıktan sıklıkla akciğerler, pankreas, karaciğer, bağırsaklar, sinüsler ve üreme organları etkilenir. Kistik fibrozisli hastalar için beslenme önemli bir konudur. İyi beslenme; normal büyüme ve gelişme için gerekli olup, enfeksiyonlara karşı vücudun dirençli olmasını, akciğerlerin gelişmesini ve iyileşmesini, nefes almaya yarayan kasların daha güçlü olmasını sağlar. İyi beslenen kistik fibrozisli hastalar daha az akciğer enfeksiyonu geçirirler ve akciğer fonksiyonları daha iyidir. Kistik fibrozisli çocukların sindirim ve emilim yetersizliği olduğundan, büyüme-gelişme ve akciğerlerinin sağlığı için yaşıtlarına göre daha fazla enerjiye (besine) ihtiyaçları vardır. Kistik fibrozis nedeni ile yoğunlaşan mukus pankreas kanallarının tıkanmasına sebep olur, pankreasın ürettiği sindirim enzimleri mide ve bağırsaklara ulaşamaz ve bu nedenle alınan besinler düzgün bir şekilde parçalanamamış olur. Aynı şekilde kistik fibrozisli bireyler normal nefes almak, akciğer enfeksiyonlarıyla savaşmak ve zayıf sindirimi telafi etmek için daha fazla enerjiye ihtiyaç duyarlar.

Kistik Fibrozis Beslenmeyi Nasıl Etkiler?

Kistik fibrozisten kaynaklanan yapışkan mukus, bağırsaklardaki temel besinlerin ve yağın normal emilimini engelleyerek aşağıdakilere neden olabilir:

• Zayıf sindirim
• Yavaş büyüme
• Kilo almakta güçlük
• Kötü kokulu ve yağlı bağırsak dışkısı

Kistik Fibrozisli Hasta Nasıl Beslenmeli?

Birçok kistik fibrozisli çocuk normal, sağlıklı besinleri içeren bir diyet ve pankreas enzim desteğini birlikte aldığında büyüme-gelişmesi normal seyrinde ilerler. Eğer kistik fibrozisli bir çocuğun kilo alımı yavaşsa (yetersizse) takip eden doktora kilo alımına yardımcı olacak kalori ve beslenme desteği için danışılmalıdır. Yağlar, enerji yönünden zengin ve büyüme gelişme için iyi bir kaynaktır. Kistik fibrozisli çocuklar için beslenmedeki yağ miktarının fazla olması yararlıdır. Çocukların besinlerindeki yağ miktarı kısıtlanmamalıdır. Kistik fibrozisli çocukların, sağlıklı kalabilmek için beslenmede yağ ve yüksek enerjili gıdalara ihtiyacı vardır. Bu anlamda hastalığı taşıyan kişilerin beslenmeleri genel olarak şu şekilde olmalıdır:

• Enerjiden (kaloriden) yüksek beslenilmelidir.
• Enerjinin %30 – %40’ı sağlıklı yağlardan sağlanmalıdır.
• Beslenmenin protein oranı normalden yüksek olmalıdır.
• Yağda eriyen A, D, E ve K vitaminleri destek olarak verilmelidir.
• Günde en az 3 ana öğün alındığından emin olunmalıdır.
• Bol su tüketilmelidir.
• Orta zincirli yağ asidi (MCT) desteği sağlanmalıdır.

 

Kistik Fibrozisli Bebekler Nasıl Beslenmelidir?

Kistik fibrozisli bebeği olan anneler bebeklerini mutlaka emzirmelidir. Anne sütü büyümeyi ve bağırsak işlevlerini hızlandır, ishalden ve sindirim sistemi enfeksiyonlarından korur, bağışıklık sistemini güçlendirir. Bu nedenle, büyümede bir duraklama olmadığı sürece kistik fibrozisli bebekleri ilk 4 ay sadece anne sütü ile beslemek ve emzirmeye 12 ay devam etmek çok önemlidir. Bebeğim neden büyümüyor diyen annelerin bu süreci çok iyi takip etmeleri ve büyümenin yavaşlamasıyla birlikte ek gıdalara başlamaları gerekmektedir. Kistik fibrozisli bebeklere süt ve süt ürünleri tam yağlı olarak verilmelidir.

Kistik fibrozisli bebeklerin beslenmesinde dikkate alınması gereken faktörler bebeğin büyümesi, iştahı ve yemeğe ilgisidir. Bu anlamda hastalığı takip eden doktor ile tüm süreçlerin ve detayların paylaşılması gerekir. Bunun sonucunda bebek için katı beslenmeye geçiş, enzim ve vitamin dozu ayarlamaları doktor tarafından yapılacaktır. Genel olarak ilk bebeklik dönemi için şu tavsiyelere özen gösterilmelidir;

0-2 yaş

– İlk 6 ay sadece anne sütüne teşvik edilmelidir.

– 6. ay itibarı ile ek besine geçilmelidir.

– Anne sütü yeterli gelmiyorsa mama takviye edilmelidir.

– Orta zincirli yağ asidi içeriği yüksek olan, hidrolize protein içerikli, taurin destekli mamalar tercih edilmelidir.

– Hala yeterli gelmiyorsa, anne sütü ve mama yoğunluğu arttırılarak verilmelidir.

-Bebek az az, sık sık beslenmeye başlamalıdır.

– Yeterli kilo alımı gözlenmediyse, enteral beslenme düşünülmelidir.

Dikkat: 0-2 yaş grubunda, enerji gereksinimi fazla, büyüme ve gelişme yüksek hızdadır.

Kistik Fibrozisli Çocuklar Nasıl Beslenmelidir?

Kistik fibrozisli çocuklar genellikle yeterli kalori alsalar da az kilo alırlar. Enfeksiyonlar, solunum problemleri ve vücudun belirli besinleri sindirememesi ekstra kalori ihtiyacına yol açabilir. Kistik fibrozisli çocuklar kalorisi yüksek bir diyete sahip olmalıdır. Ekstra kalori ile çoğu normal çocuklar gibi gelişip, büyüyebilirler.

Kistik fibrozisli çocuklar kalori ihtiyaçlarını karşılamak için günde 3 ana öğün ve 2-3 ara öğün yemelidir. Çocukların yemeklerine ve atıştırmalıklarına ekstra yağ eklemek kalori almalarına yardımcı olabilir. Kistik fibrozisli çocukların beslenmesinde dikkat edilmesi gerekenleri şöyle sıralayabiliriz;

2-5 yaş

-Enerji, protein, yağ, vitamin ve minerallerden zengin beslenme düzeni takip edilmelidir.

-Kilo alımı yeterli değilse, oral-enteral destek ürünleri beslenme düzenine dahil edilmelidir.

-Beslenme düzenindeki besin çeşitliliği arttırılmalıdır.

– Sebze, meyve, tahıl, kuru baklagiller, et, süt ürünleri gruplarının her birinden günlük olarak tüketilmelidir.

Dikkat: Okul öncesi dönem, beslenme alışkanlıklarının büyük ölçüde oturacağı dönemdir.

6-12 yaş

-Okul idaresi ve öğretmenleri kistik fibrozis konusunda bilgilendirilmelidir

-Okulda yapılacak öğünde yeterli besin tüketimi konusunda öğretmenleri ile iş birliği yapılmalıdır

-Besinlerin öğünlere dengeli dağılmalı ve ara öğünlerle desteklenmelidir

-Eğer çocuk, enteral ürün kullanıyorsa, bu ürünlerin evde verilmesi tercih edilmelidir.

Dikkat: Okul çağı dönemindeki besin seçimlerinde yaşıtlarının etkisi görülebilir.

Ergenlik dönemi

-Protein tüketimine önem verilmelidir.

-Bu dönemde insüline bağlı diyabet ortaya çıkabilir.

-Açlık kan şekeri, insülin değerleri takipte olmalıdır.

-Öğün atlanmamalıdır.

-Pakete girmiş hazır gıdalardan uzak durulmalıdır.

Dikkat: Bu dönemde hızlı büyüme beklendiğinden enerji gereksinimi artar.

Kistik Fibrozisli Yetişkinler Nasıl Beslenmelidir?

Kistik fibrozisli yetişkinler yağ, protein, süt ürünleri, meyveler ve sebzelerden oluşan dengeli bir diyet ile beslenmelidir. Bu besinlerin vücuda yeterince alınabilmesi için beslenme düzenindeki her birimin miktarını artırmak gerekir.

Genel beslenme düzeninizdeki temel besin maddelerine göz atarak aşağıdaki gibi bir düzenleme ile kalori ve besleyicilik miktarını artırabilirsiniz.

-Günlük alınan enerjinin %35-40’ı yağlardan, %15-20’si proteinlerden, %40-50’si karbonhidratlardan gelmelidir.

-A, D, E, K vitamin takviyesine bu dönemde de devam edilmelidir.

-Öğün atlamadan her besin gurubundan dengeli şekilde tüketmeye özen gösterilmelidir.

Dikkat: Çocuklar; akciğer bulguları ağır değilse ve gereken enerji sağlanmış ise büyüme geriliği olmadan erişkin döneme ulaşabilirler.

Bunun yanı sıra;

Protein: Sığır eti, tavuk, yumurta, balık ve soya gibi protein bakımından zengin gıdalar kas kaybını önlemek için önemlidir.

Çinko: Çinko bakımından zengin gıdalar arasında barbunya fasulyesi, sığır eti, ıspanak, karaciğer, yumurta ve deniz ürünleri bulunur. Çinko, enfeksiyonları azaltmak için de önemlidir.

Tuz: Kistik fibrozisli kişilerde daha fazla terler ve bu da elektrolit dengesizliğine ve dehidrasyona neden olabilir. Tuzlu atıştırmalıklar, turşu ve spor içecekleri terlerken kaybedilen tuzun yerini almaya yardımcı olabilir. Sebzeleri su yerine tavuk suyunda da pişirebilirsiniz.

Kalsiyum: Kalsiyum oranı yüksek gıdalar tüketmek, kistik fibrozisli insanlar için bir endişe olan osteoporoz riskini azaltmaya yardımcı olur. Yüksek yağlı yoğurt, tam yağlı süt ve yüksek yağlı peynir gibi süt ürünlerinin yanı sıra yeşil yapraklı sebzeler iyi kalsiyum kaynaklardır.

Demir: Demir enfeksiyonla savaşmaya yardımcı olur ve oksijen taşıyan kırmızı kan hücreleri üretir. Demir bakımından zengin gıdalar arasında karaciğer, ton balığı, kuzu eti, deniz ürünleri, yumurta, sığır eti ve hindi bulunur.

Antioksidanlar: Meyve ve sebzeler iyi antioksidan kaynaklarıdır ve bakteriyel enfeksiyonla mücadelede önemlidir. Kistik fibrozisli kişiler akciğerlerde yüksek miktarda hava yolu enflamasyonu yaşayabilir, bu da bakteriyel enfeksiyonu sağlığınız için daha olası ve çok tehlikeli hale getirebilir.

Lif: Doktorunuz bağırsak tıkanıklığı riskini azaltmak için yüksek lifli yiyecekler yemeyi önerebilir. Birçok yüksek lifli kahvaltılık tahıl da protein bakımından zengindir.

Kistik Fibrozisli Hastalar Nasıl Daha Fazla Kalori Alabilir?

Kistik fibrozisli hastaların çoğu sağlıklı kişilerden daha fazla yağ ve kaloriye ihtiyaç duyar. Patates kızartması ya da hamburger gibi sağlıklı bireyler için zararlı olabilecek besinler yağ oranı çok yüksek olarak kabul edildikleri için iyi bir seçim olabilir. Kalori alımının yüksek tutulması için aşağıdaki öneriler göz önünde bulundurulabilir;

• Yüksek yağlı kıyma ve et tercih edin.
• Yağsız yerine tam yağlı süt ve süt süt ürünleri tercih edin.
• Pastırma ve peyniri salataya, yumurtalara ve diğer hazır yemeklere serpin.
• Fıstık ezmesi, tam yağlı süt ve muz ile smoothie’ler hazırlayın.
• Ekstra tereyağı ile yumurta hazırlayın.
• Sandviçlere fazladan mayonez kullanabilirsiniz.
• Makarnayı zeytinyağı ve taze rendelenmiş yağlı bir peynir, krema soslu veya pastırma eklenmiş olarak yiyebilirsiniz.
• Yüksek oranda bitter çikolata tercih edin.
• Genellikle diyet, az yağlı, yağsız, kalorisi azaltılmış her şeyden uzak durun.

Kistik Fibrozisli Hastalarda Yeterli Besin Alımını Sağlamanın Diğer Yolları

Kistik fibrozisli hastalara doktor kontrolünde A, D, E ve K vitaminleri gibi yağda çözünen vitaminler önerilebilir. Bu vitaminler büyüme ve gelişme için önemlidir aynı zamanda iyileşmeye de yardımcı olur. Ayrıca her öğünde B vitamini, protein ve diğer besin maddelerini içeren takviyeler de gerekebilir. Bu tip ek beslenme takviyeleri mutlaka doktor kontrolünde alınmalıdır.

Kistik fibrozisli hastaların bazıları ağız yolu ile beslenememektedir. Bu durumda geçici olarak tüp ile besleme yöntemi kullanılır ve ekstra besin ve kalori alınabilir. Basit ve cerrahi bir yöntemle mideye yerleştirilen beslenme tüpü ile uyurken 2.000 kalori sağlanabilir.

Pankreas yetmezliği olan kistik fibrozisli hastalarda pankreasın sağlayamadığı enzimleri yerine koymak için ek pankreas enzimleri almak gerekir.