Sistinozis böbrekler, gözler, kaslar, karaciğer, pankreas ve beyin de dahil olmak üzere vücudun farklı doku ve organlarında sistin adı verilen bir amino asit birikimi ile gelişen genetik bir bozukluktur. Genellikle sistinozis, nefropatik sistinozis, ara sistinozis ve nefropatik olmayan (veya oküler) sistinozis olarak bilinen üç farklı forma ayrılır. Sistinozisin başlangıcı, semptomları ve şiddeti bir kişiden diğerine büyük ölçüde değişebilir. Nefropatik sistinozis bebeklik döneminde ortaya çıkar ve hastalığın en yaygın ve şiddetli türü olarak kabul edilir. Erken teşhis ve hızlı tedavi, sistinozis ile ilişkili semptomların gelişimini ve ilerlemesini yavaşlatmak için önemlidir. Böbrekler ve gözler hastalıktan en çok etkilenen iki organdır. Nefropatik veya ara sistinozis olan bireyler hastalığın son evresinde böbrek nakline ihtiyaç duyabilir.

 

Sistinozis Teşhisi Nasıl Konur?

Nefropatik sistinozisli hastalarda ilk klinik bulgular poliüri, polidipsi ve gelişim geriliğidir. Sistinozis hastalığında tanı, böbreklerde fanconi sendromunun (metabolik asidoz, hipokalemi, hipofosfatemi, hiperaminoasidüri, glikozüri, düşük moleküler ağırlıklı proteinüri) özelliklerini, korneadaki sistin kristallerinin saptanmasını ve lökositlerdeki yüksek sistin seviyelerinin belirlenmesini gösteren kan ve idrar analizine dayanır. CTNS gen analizi ile doğrulanır.

Tedavi edilmeyen sistinoziste korneal sistin birikintileri, yaşamın ilk yılında nadiren görülür. Ancak tedavi edilmeyen hemen hemen her hastada 16 aylıkken görülmeye başlanır. Tanının doğrulanması, beyaz kan hücrelerindeki yüksek sistin seviyelerinin ölçülmesi ve ardından CTNS genindeki mutasyonlar için genetik test yapılması ile kesinleşir.

Doğum Öncesi Tanı

Sistinozisli çocuğu olan ailelerde doğum öncesi, genetik tanı mümkündür. Her iki ebeveynin de etkilenmeyen taşıyıcı olduğu durumlarda hastalığın her doğumda bebeğe taşınma riski % 25’tir; hastalığın şiddeti mutasyona bağlıdır.

Sistinozis Tedavisi

Genelde tedavinin başlangıcında, farklı ilaçları doğru şekilde düzenleyebilmek için çocuğun bir süre hastanede yatması gerekebilir. Bu süreden sonra, hastanede yatış nadiren gerekir ve izlem önce bir veya iki ayda bir ve daha sonra yılda üç-dört kez olmak üzere poliklinik düzeyinde gerçekleştirilir.

Semptomatik Sistinozis Tedavisi

Sistinozisli hastaların böbrekleri idrarı konsantre edemez ve buna bağlı olarak önemli miktarlarda sodyum, potasyum, fosfor, bikarbonat ve karnitin gibi maddeler idrar ile atılır. Semptomatik tedavide idrarla kaybedilen bu maddeler yerine konur. Tüm sistinozisli hastalarda belirtiler aynı değildir ve bazı belirtilerin görülmesi hastadan hastaya değişir. Doktorunuz semptomatik tedaviyi buna göre ayarlamalıdır. Hastalığın tedavisinde bu noktalara dikkat edilir;

• Günde 2-3 litre dolayında su idrar yoluyla atıldığından, hastaların tükettikleri su miktarını artırmaları gerekir. Özellikle çocuklar geceleri susayarak uyanabilir. Çocuk suyunu kendisi içemeyecek kadar küçük ise, gündüzleri saat başlarında ve geceleri 2-3 saatte bir su verilmelidir. Çocuk 8-10 aylık olduğunda kendi başına, hatta geceleri bile su içmeye alışmalıdır. Okulda veya sosyal hayatta yanında mutlaka su matarası olmalıdır.
• Siztinozisli hastalarda idrarla kaybedilen elektrolitler (sodyum, potasyum, bikarbonat, fosfor) yerine konmalıdır. İdrar ile tuz kaybı olduğundan, yemekler normalden tuzlu hazırlanmalıdır. Genellikle sodyum klorür şeklinde tuz desteği verilmesi gerekmektedir. Çocuklar idrar ile bikarbonat ve potasyum da kaybederler ve bu kayıp sodyum bikarbonat ve potasyum bikarbonat verilerek karşılanabilir. Az miktarda bikarbonat, fazla miktarda sodyum ve potasyum kaybedildiği durumlarda, sodyum klorür veya potasyum klorür şeklinde destek verilmelidir. Dört-beş yaşın altındaki çocuklarda kapsül formundaki ilaçlar açılmalı ve kapsül içeriği su veya başka içecek ile karıştırılmalıdır. Daha büyük çocuklar kapsülleri yutabilirler. Hastada böbrek yetmezliği varsa, idrarla elektrolit kaybı daha azdır ve destek maddelerin dozları hekim tarafından ayarlanmalıdır.
• Sistinozisli hastalar doğru şekilde beslenmelidir. Özellikle küçük yaştaki çocuklarda genellikle iştahsızlık ve sık kusma görülür. Bu dönemde büyümek için yeterli kalori almaları gerekir. Bu nedenle özellikle de 1-2 yaştan önce nazogastrik tüp veya gastrostomi ile besin ve ilaç verilmesi gerekebilir.
• Sistinozis sonucu gelişebilen raşitizm önlenmeli veya tedavi edilmelidir. İdrarda fosfor kaybı raşitizme yol açar. Raşitizm fosfor ve D vitamini desteği ile tedavi edilir.
• Karnitinin idrarla kaybı sonucu kan karnitin düzeyi düşer. Karnitin enerji sağlamak için yağın kaslar tarafından kullanılmasını sağladığından Sistinozisii hastalara verilmelidir.
• Sistinozis tedavisi sürecinde hormon desteği gerekebilir. Bazen tiroit bezi yeterli miktarda tiroit hormonu üretmez. Bunun için tiroksin (damla veya tablet) verilir. Diyabet ortaya çıkarsa insulin tedavisi verilmesi gerekir. Bu durum, böbrek naklinden sonraki ilk aylarda, pankreas yeterince insülin üretemediğinde ortaya çıkabilir. Adölesan dönemindeki bazı erkeklerde puberte gecikirse testosteron tedavisi gerekebilir. İyi bir sıvı-elektrolit dengesi sağlanmasına karşın büyüme yeterli düzeyde değil ise, büyüme hormonu kullanılabilir.

Sistinozis Hastalığında Özgün Tedavi

Sistinozis hastalığında özgün tedavinin amacı hücrelerde sistin birikimini azaltmaktır. Bu amaçla, böbrek yetmezliğini geciktirmede veya önlemede etkili olduğu kanıtlanmış tedavi uygulanır ki bu tedavi çocukların büyümelerine yardımcı olur. Bu tedavinin her gün düzenli uygulanması gerekir. İlaçların dozunu ayarlamak ve tedavi uyumunu izleyebilmek için düzenli aralıklarla lökosit sistin düzeyi ölçülmelidir. Böbrek naklinin Sistinozisli hastalarda çok yararlı olduğu kanıtlanmıştır ve düzenli özgün tedavi, böbrek nakli sonrası bu hastalığın geç komplikasyonlarını önlemek amacıyla sürdürülmelidir.

Korneadaki sistin kristallerini uzaklaştırmak için tedavide sistinozis hastalığına özgün tedavi uygulanır. Hem Sistinozisli küçük çocukların, hem de böbrek nakli yapılmış daha ileri yaştaki hastaların bu tedaviye yönelik ilaçları düzenli olarak kullanması gerekmektedir.

Sistinozis Tedavisine Uyum

Sistinozis tedavisinde zaman zaman hastalar bazı sıkıntılar yaşayabilir. Tedavi süresince aynı anda pek çok ilaç kullanmak gerektiğinden özellikle sistinozisli çocukların tedaviye uyumunda sorunlar yaşanabilir. Ancak doğru ve düzenli bir tedavi ile hastalık belirtilerinin kontrol altına alınabileceği ve böbrek yetmezliği gelişmesinin geciktirilebileceği görülmüştür.

Yetersiz tedavi çocuklukta ve erişkin dönemde hastanın komplikasyonlarla karşılaşabileceği anlamına gelir. Eğer tedavi için böbrek nakli uygulanırsa organ reddini önleme tedavisi de uygulanmalı ve diğer organları korumak amacıyla da hekimin önerdiği sistinozis hastalığına özgün tedaviye devam edilmelidir.

Çocuk veya adölesan hastalar bazen ilaçlarını almak istemeyebilirler. ”iyi tedavi uyumu” terimi, tıbbi reçeteye bağlı kalınması durumunu anlatır; bu, düzenli olarak ilaçların doğru dozlarını alınmasını gerektirir veya diyet gibi başka uygulamalara ya da doktor randevusuna uyum gösterilmesi anlamına gelir.

Buna karşılık “tedaviye uyumsuzluk” tıbbi reçetelere bağlı kalınmaması ve ilaçların düzenli olarak kullanılmaması anlamına gelir. Sistinozisli çocuklarda diğer kronik hastalıklarda olduğu gibi, tedavi uyumunun kötü olduğu dönemler olabilir. Tüm ilaçları şaşırtıcı şekilde kolay kabul eden küçük çocuklar bir istisnadır. Tedaviye uyumsuzluk sorunuyla adölesan dönemde daha sık karşılaşılır.

Sistinozis Tedavisine Dair Püf Noktalar

Özellikle son yıllarda sistinozis tedavisinde gelişmeler olduğu ve bundan sonra da daha fazla olacağı göz önüne alınarak, mümkün olduğunca çok bilgi sağlanmalıdır. Doğru tedavinin bu hastalığın sonuçlarını geciktirdiği bilinmektedir. Yirmi yıl önce gözlenen komplikasyonlar (tiroit bezi, pankreas, karaciğer işlevinde kötüleşme) hastalığa özgün tedavi molekülleri sayesinde artık görülmemektedir. Kaslara ilişkin ve nörolojik geç komplikasyonların da tedavi ile geciktirilebileceği düşünülmektedir.

Anne ve babalar ve çocuklar için önemsiz sayılabilecek fakat sistinozisli hastalar için önemli olan ve kendilerine yardımcı olunabilecek bazı konular vardır.

Bir düzine ilacı sabah, öğlen ve akşam almak kolay değildir.

Aşağıdakiler tedaviye uyumda yardımcı olabilir:

• Haftalık tablet kutusu kullanımı; pazar günleri hazırlanır.
• Alarmlı tablet kutuları; yakın bir tarihte pek çok ilaç firması tarafından üretildi.