Wilson Hastalığında Beslenme
Wilson hastalığı; bakır metabolizma bozukluğu sonucu, bakırın karaciğer ve beyin başta olmak üzere diğer organlara birikimi ile sonuçlanan ve tedavi edilmediği takdirde ölümcül olabilen genetik bir hastalıktır. Wilson hastalığı dünya çapında yaklaşık 30.000 kişiden birini etkiler.
Wilson hastalığı tedavisinde kullanılan ilaçların yanında özellikle tedavinin başlangıç döneminde bakır içeriği düşük olan diyete bağlılık tedavinin ilk aşamasında çok önemlidir. Bakır içeriği yüksek olan besinlerden mutlaka kaçınmak gerekir.
Bu besinlerden bazıları şunlar olabilir;
• Kuzu
• Domuz eti
• Sülün
• Bıldırcın
• Ördek
• Kaz
• Kalamar
• Somon
• Karaciğer, kalp, böbrek ve beyin dahil sakatatlar
• İstiridye, tarak, karides, ıstakoz, istiridye ve yengeç dahil olmak üzere kabuklu deniz ürünleri
• Soya proteini et ikameleri
• Soya peyniri
• Fındık ve tohumlar
• Sebze suyu kokteyli
• Mantarlar
• Nektarin
• Kuru üzüm, hurma, kuru erik dahil ticari olarak kurutulmuş meyveler
• Avokado
• Kuru fasulye, soya fasulyesi, lima fasulyesi, kuru fasulye, nohut, barbunya fasulyesi dahil
• Kuru bezelye
• Mercimek
• Darı
• Arpa
• Buğday tohumu
• Kepek ekmekleri
• Porsiyon başına >0,2 mg bakır içeren tahıllar (etiketi kontrol edin)
• Soya unu
• Soya irmik
• Taze tatlı patates
• Çikolatalı süt
• Soya sütü
• Kakao
• Hazır kahvaltı içecekleri
• Maden suyu
• Soya bazlı içecekler
• Bakırla güçlendirilmiş formüller
• Bira mayası
• Bakır veya mineralli çoklu vitaminler
Tedavinin ilerleyen dönemlerinde laboratuvar testlerinin normale gelmesi, idrar bakır seviyelerinin arzulanan düzeyde olması durumunda tedavinin başlangıç döneminde uygulanan bakırdan fakir diyet rejimi doktor kontrolünde yavaş yavaş esnetilerek normale yakın bir diyete dönebilir.
Vejetaryen kişilerin diyetindeki gıdaların ve protein kaynaklarının çoğu bakır açısından zengindir. Bu nedenle bu diyet mutlaka incelenmeli ve düzenlenmelidir. Wilson hastalığı sadece diyetle tedavi edilemez. Ömür boyu tedavi gerekebilir.
Özellikle tedavinin başlangıç döneminde daha fazla olmak üzere Wilson hastaları, tükettikleri besin ve suyun bakır içeriğine dikkat etmelidir. Musluk suyu bir kuyudan geliyorsa veya bakır borulardan geçiyorsa, sudaki bakır seviyeleri kontrol edilmelidir. Bakırı musluk suyundan temizlemek için bir su filtresi kullanılması tavsiye edilir. Aynı nedenle, yemek hazırlamak için bakır tencere kullanımından kaçınılmalıdır. Su kaynağının test edilmediği bir yerde çalışıp, ikamet ediliyorsa, bakır içermeyen şişelenmiş su tercih edilmelidir.
Herhangi bir nedenle multivitamin veya herhangi bir tamamlayıcı ya da alternatif ilaç kullanımından önce doktor kontrolü şarttır. Zira pek çok multivitamin ve takviye bakır içerebilir. Özellikle hamile ve emziren annelerin vitamin ve destek ürünlerini doktor kontrolünde almaları çok önemlidir.
Wilson hastaları sadece bakır kısıtlamasına değil, aynı zamanda rutin beslenmelerine de dikkat etmeliler. Protein, kronik karaciğer hastalığında beslenmenin önemli bir parçasıdır. Süt ürünleri ve peynir altı suyu proteini iyi protein kaynaklarıdır, neredeyse hiç bakır içermezler. Bu nedenle Wilson hastalığında kısıtlama olmaksızın kullanılabilirler. Şeker, rafine karbonhidrat ve trans yağ tüketiminin azaltılması da önerilir. Diyet önerileri hastanın beslenme durumuna (protein enerji malnütrisyonu, normal vücut ağırlığı, obezite) ve karaciğer hasarının derecesine (kronik hepatit, siroz) göre değişebilir. Wilson hastalığının tedavisinin etkinliğini artırmak için diyetin mutlaka kişiselleştirilmesi gerekir.
Wilson hastalığında aşırı bakır depolanmasının bir sonucu olarak sirozdan zarar görmüş olabilecek karaciğere daha fazla zarar verebileceğinden alkol almaktan da kaçınılmalıdır. Wilson hastalığı tedavisi sırasında D-penisilamin alan hastalarda B-6 vitamini (piridoksin) eksikliği gelişebilir ve takviye ihtiyacı doğabilir.
Gıda etiketlerini okumak bazı hazır gıdaların tüketilmesi sırasında çok önemlidir. Bakır içerip içermediğini görmek için her zaman hazır, paketli gıda, vitamin/mineral takviyelerinin etiketlerini kontrol etmek gerekir. Yine bakır alımını daha iyi kontrol etmek için, yalnızca ortalama porsiyonlar tercih edilmelidir.
Kaynaklar:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31722136/
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/5957-wilson-disease
https://www.wilsonsdisease.org/about-wilson-disease/diet-nutrition
